Teksten & vertalingen Bachs Weihnachts-Oratorium

OPENINGSKOOR WEIHNACHTS-ORATORIUM uit Cantate 1

1. Koor

Jauchzet, frohlocket, auf, preiset die Tage, 
rühmet, was heute der Höchste getan!

Lasset das Zagen, verbannet die Klage, 
stimmet voll Jauchzen und Fröhlichkeit an!

Dienet dem Höchsten mit herrlichen Chören, 
laßt uns den Namen des Herrschers verehren!

Juicht nu en jubelt! Komt, prijst deze dagen. Roemt wat heden de Allerhoogste heeft gedaan.

Weest niet bevreesd en staakt uw klagen. 
Heft nu Uw lofzang vol vrolijkheid aan!

Dient de Allerhoogste met luisterrijke koren. 
Laat ons de naam van de Koning vereren.

Sinfonia (Pastorale) uit Cantate 2 (instrumentaal)

Amer Consort: Motet Lobet den Herrn, alle Heiden BWV 230 (Psalm 117, 1-2)

Lobet den Herrn, alle Heiden,

und preiset ihn, alle Völker!

Denn seine Gnade und Wahrheit

waltet über uns in Ewigkeit.

Alleluja.

Looft den Heer, alle heidenen,

en prijst hem, alle volkeren!

Want zijn genade en waarheid

heerst over ons in eeuwigheid.

Halleluja.

Cantate 5 voor de zondag na Nieuwjaar

43. Koor

Ehre sei dir, Gott, gesungen, 
dir sei Lob und Dank bereit’. 
Dich erhebet alle Welt,
weil dir unser Wohl gefällt,
weil anheut unser aller Wunsch gelungen, 
weil uns dein Segen so herrlich erfreut.

Eer zij U, God, toegezongen; 
U zij lof en dank gebracht.

De gehele wereld prijst U, 
omdat ons heil U behaagt,

omdat heden ons aller wens is vervuld, 
omdat Uw zegen ons zo heerlijk verheugt.

44. Recitatief, evangelist

Matteüs 2: 1

Da Jesus geboren war zu Bethlehem im jüdischen Lande zur Zeit des Königes Herodis, siehe, da kamen die Weisen vom Morgenlande gen Jerusalem und sprachen:

Toen Jezus geboren was te Bethlehem in het Joodse land, in de tijd van koning Herodes, zie, daar kwamen wijzen uit het Oosten naar Jeruzalem en vroegen:

45. Koor met recitatief, alt

Matteüs 2: 2

koor

Wo ist der neugeborne König der Jüden? Wo?

alt

Sucht ihn in meiner Brust,

hier wohnt er, mir und ihm zur Lust!

koor

Wir haben seinen Stern gesehen im Morgenlande und sind kommen, ihn anzubeten.

alt

Wohl euch, die ihr dies Licht gesehen, es ist zu eurem Heil geschehen! Mein Heiland, du, du bist das Licht, das auch den Heiden scheinen sollen, und sie, sie kennen dich noch nicht als sie dich schon verehren wollen. Wie hell, wie klar muß nicht dein Schein, geliebter Jesu, sein!

koor

Waar is de pasgeboren Koning der Joden? Waar?

alt

Zoekt Hem in mijn hart;

hier woont Hij, tot mijn en zijn vreugde!

koor

Wij hebben zijn ster gezien in het Oosten en zijn gekomen om Hem te aanbidden.

alt

Heil u, die het licht hebt gezien, het is tot uw zaligheid geschied! Mijn Heiland, Gij, Gij zijt het licht, dat ook voor de heidenen zal schijnen, en zij, zij kennen U nog niet, als zij U nu reeds willen eren. Hoe helder, hoe klaar moet dan wel uw schijn, geliefde Jezus, zijn!

46. Koraal

Dein Glanz all Finsternis verzehrt, die trübe Nacht in Licht verkehrt. Leit uns auf deinen Wegen,

dass dein Gesicht und herrlichs Licht

wir ewig schauen mögen!

Uw glans doet alle duisternis verdwijnen, de sombere nacht verandert in licht,

leid ons op Uw wegen, opdat wij Uw aanzien en heerlijk licht eeuwig aanschouwen mogen!

47. Aria, bas

Erleucht auch meine finstre Sinnen, 
erleuchte mein Herze durch der Strahlen klaren Schein! Dein Wort soll mir die hellste Kerze 
in allen meinen Werken sein; dies lässet die Seele nichts Böses beginnen.

Verlicht ook mijn duistere gemoed, 
verlicht mijn hart met een stralend helder schijnsel! Uw woord moet voor mij het helderste licht bij al mijn werken zijn, opdat de ziel niets kwaads beginnen zal.

48. Recitatief, evangelist

Matteüs 2:3

Da das der König Herodes hörte, erschrak er und mit ihm das ganze Jerusalem.

Toen koning Herodes hiervan hoorde, schrok hij en geheel Jeruzalem met hem.

49. Recitatief, alt

Warum wollt ihr erschrecken?
Kann meines Jesu Gegenwart 
euch solche Furcht erwecken?
O, solltet ihr euch nicht vielmehr 
darüber freuen, weil er dadurch verspricht, 
der Menschen Wohlfahrt zu erneuern.

Waarom zoudt u zo schrikken?

Kan de tegenwoordigheid van Jezus

zulk een vrees bij u verwekken?

O, zoudt u zich er niet veel meer

over verheugen, dat Hij belooft

het menselijk welzijn te vernieuwen.

50. Recitatief, evangelist

Matteüs 2:4-6

Und ließ versammeln alle Hohenpriester und Schriftgelehrten unter dem Volk und erforschete von ihnen, wo Christus sollte geboren werden. Und sie sagten ihm:

Zu Bethlehem im jüdischen Lande; denn also stehet geschrieben durch den Propheten: Und du Bethlehem im jüdischen Lande bist mitnichten die kleinest unter den Fürsten Juda; denn aus dir soll mir kommen der Herzog, der über mein Volk Israel ein Herr sei.

En hij liet de overpriesters en schriftgeleerden van het volk vergaderen en trachtte van hen te vernemen, waar Christus geboren zou worden. En zij zeiden tot hem:

Te Bethlehem in het Joodse land, want aldus staat geschreven door de profeet: En gij, Bethlehem, in het Joodse land, zijt geenszins de minste onder de leiders van Juda, want uit u zal een leidsman voortkomen, die over mijn volk Israël een heer zal zijn.

51. Terzet, sopraan, tenor en alt

sopraan

Ach, wenn wird die Zeit erscheinen?

tenor

Ach, wenn kömmt der Trost der Seinen?

alt

schweigt, er ist schon wirklich hier.

sopraan en tenor

Jesu, ach, so komm zu mir!

sopraan

Ach, wanneer zal de tijd verschijnen?

tenor

Ach, Wanneer komt de troost der zijnen?

alt

Zwijgt, Hij is reeds werkelijk hier.

sopraan en tenor

Jezus, ach kom tot mij.

52. Recitatief, alt

Mein Liebster herrschet schon.
Ein Herz, das seine Herrschaft liebet, 
und sich ihm ganz zu eigen gibet,
ist meines Jesu Thron.

Mijn geliefde heerst reeds,
een hart, dat zijn heerschappij bemint 
en zich geheel aan Hem overgeeft,
dat is voor mijn Jezus een troon.

53. Koraal

Zwar ist solche Herzensstube wohl kein schöner Fürstensaal, sondern eine finstre Grube; doch, sobald dein Gnadenstrahl in denselben nur wird blinken, wird er voller Sonnen dünken.

Zo een hartenkamer is weliswaar niet een prachtige paleiszaal, maar een duister graf;
doch zodra uw genadestraal deze kamer slechts zal aanraken, komt het zonlicht binnenstromen.

Trajecti Voces: Motet Komm Jesu, komm BWV 229

Komm, Jesu, komm, mein Leib ist müde,

Die Kraft verschwindt je mehr und mehr,

Ich sehne mich nach deinem Friede;

Der saure Weg wird mir zu schwer!

Komm, ich will mich dir ergeben;

Du bist der rechte Weg, die Wahrheit

und das Leben.

Kom, Jezus, kom, mijn lichaam is moe,

mijn kracht neemt steeds meer af.

Ik verlang naar uw vrede;

de moeilijke weg is mij te zwaar.

Kom, ik wil mij aan u overgeven;

u bent de juiste weg, de waarheid en het leven.

Drum schließ ich mich in deine Hände

Und sage, Welt, zu guter Nacht!

Eilt gleich mein Lebenslauf zu Ende,

Ist doch der Geist wohl angebracht.

Er soll bei seinem Schöpfer schweben,

Weil Jesus ist und bleibt 
der wahre Weg zum Leben.

Daarom leg ik mijzelf in uw handen

en zeg, wereld, goedenacht!

Al loopt mijn leven snel ten einde,

met mijn geest is alles in orde.

Hij zal bij zijn schepper zweven,

want Jezus is en blijft 
de ware weg naar het leven.

Cantate 6 voor Driekoningen

54. Koor

Herr, wenn die stolzen Feinde schnauben, so gib, dass wir im festen Glauben nach deiner Macht und Hülfe sehn. Wir wollen dir allein vertrauen;

so können wir den scharfen Klauen des Feindes unversehrt entgehn.

Heer, als de trotse vijanden razen, geef, dat wij in een vast geloof naar Uw macht en hulp uitkijken.

Wij willen alleen maar op U vertrouwen, dan kunnen wij aan de scherpe klauwen van onze vijanden ongedeerd ontkomen.

55. Recitatief, tenor en bas

Matteüs 2: 7

Evangelist

Da berief Herodes die Weisen heimlich und erlernet mit Fleiß von ihnen, wenn der Stern erschienen wäre? Und weiset sie gen Bethlehem und sprach:

Herodes

Ziehet hin und forschet fleißig nach dem Kindlein, und wenn ihr’s findet, sagt mir’s wieder, dass ich auch komme und es anbete.

Evangelist

Toen riep Herodes de wijzen in het geheim en deed bij hen nauwkeurig navraag, wanneer de ster verschenen was. En hij zond hen naar Bethlehem en zei:

Herodes

Gaat heen en doet nauwkeurig onderzoek naar dat kind; en zodra gij het vindt, bericht het mij, opdat ook ik Hem hulde kan bewijzen.

56. Recitatief, sopraan

Du Falscher, suche nur den Herrn zu fällen, 
nimm alle falsche List, dem Heiland nachzustellen; der, dessen Kraft kein Mensch ermißt, bleibt doch in sich’rer Hand.

Dein Herz, dein falsches Herz ist schon, nebst aller seiner List, des Höchsten Sohn, den du zu stürzen suchst, sehr wohl bekannt.

Gij, valsaard, tracht maar de Heer te doden. Neem elke valse list te baat om de Heiland te vervolgen; Hij, wiens kracht geen mens kan meten, blijft toch in veilige handen.

Uw hart, uw valse hart is reeds met al zijn listigheid, bij de Zoon van de Allerhoogste, die gij tracht ten val te brengen, zeer wel bekend.

57. Aria, sopraan

Nur ein Wink von seinen Händen stürzt ohnmächtger Menschen Macht. 
Hier wird alle Kraft verlacht!

Spricht der Höchste nur ein Wort, seiner Feinde Stolz zu enden, oh, so müssen sich sofort sterblicher Gedanken wenden.

Slechts een wenk van zijn handen stort de macht van machteloze mensen neer. Hier lacht men om alle kracht! Spreekt de Allerhoogste maar één woord om de trots zijner vijanden te breken, o, dan moeten terstond de gedachten der stervelingen zich tot Hem keren.

58. Recitatief, evangelist

Matteüs 2:9-11

Als sie nun den König gehöret hatten, zogen sie hin. Und siehe, der Stern, den sie im Morgenlande gesehen hatten, ging für ihnen hin, bis dass er kam und stund oben über, da das Kindlein war.

Da sie den Stern sahen, wurden sie hoch erfreuet und gingen in das Haus und funden das Kindlein mit Maria, seiner Mutter, und fielen nieder und beteten es an und täten ihre Schätze auf und schenkten ihm Gold, Weihrauch und Myrrhen.

Toen zij nu de koning gehoord hadden, gingen zij op weg; en zie, de ster, die zij in het Oosten gezien hadden, ging hun voor, totdat zij kwam en stond boven de plaats, waar het kind was.

Toen zij de ster zagen, verheugden zij zich en zij gingen het huis binnen en vonden het kind met Maria, zijn moeder, en vielen neer en aanbaden het. En maakten hun schatten open en gaven hem geschenken: goud, wierook en mirre.

59. Koraal

Ich steh an deiner Krippen hier,

o Jesulein, mein Leben!

Ich komme, bring und schenke dir,

was du mir hast gegeben.

Nimm hin! es ist mein Geist und Sinn,

Herz, Seel und Mut, nimm alles hin,

und lass dir’s wohl gefallen.

Ik kniel aan Uw kribbe neer,

O Jezus, Gij mijn leven!

Ik kom tot U en breng U, Heer,

wat Gij mij hebt gegeven.

O, neem mijn leven, geest en hart,

en laat mijn ziel in vreugd’ en smart

bij U geborgen wezen.

60. Recitatief, evangelist

Matteüs 2:12

Und Gott befahl ihnen im Traum, dass sie sich nicht sollten wieder zu Herodes lenken, und zogen durch einen anderen Weg wieder in ihr Land.

En van Godswege in de droom gewaarschuwd om niet tot Herodes terug te keren, trokken zij langs een andere weg naar hun land terug.

61. Recitatief, tenor

So geht! Genug, mein Schatz geht nicht von hier, er bleibet da bei mir, ich will ihn auch nicht von mir lassen. Sein Arm wird mich aus Lieb mit sanft­mutsvollem Trieb und größter Zärtlichkeit umfassen; er soll mein Bräutigam verbleiben, ich will ihm Brust und Herz verschreiben. Ich weiß gewiß, er liebet mich, mein Herz liebt ihn auch inniglich und wird ihn ewig ehren. Was könnte mich nun für ein Feind bei solchem Glück versehren!

Gaat heen! Genoeg, mijn schat gaat niet van hier, Hij blijft bij mij, ik wil Hem ook niet laten gaan. Zijn arm zal mij uit liefde, zachtmoedig en met grote tederheid omvatten; Hij zal mijn bruidegom blijven; ik wil Hem hart en ziel toewijden. Ik weet het zeker, Hij heeft mij lief, mijn hart bemint Hem ook innig en zal Hem eeuwig eren. Welke vijand zou mij nu, bij zo’n groot geluk, kunnen kwetsen?

Du, Jesu, bist und bleibst mein Freund; und wird ich ängstlich zu dir flehn: “Herr hilf!” so lass mich Hülfe sehn!

Gij, Jezus, bent en blijft mijn vriend, en als ik angstig tot U smeek: “Heer, help!” laat mij dan hulp ervaren!

62. Aria, tenor

Nun mögt ihr stolzen Feinde schrecken; was könnt ihr mir für Furcht erwecken? Mein Schatz, mein Hort ist hier bei mir. Ich mögt euch noch so grimmig stellen, droht nur, mich ganz und gar zu fällen, doch seht! mein Heiland wohnet hier.

Nu kunt gij, trotse vijanden, schrikken. Wat voor vrees kunt ge bij mij oproepen? mijn schat, mijn toeverlaat is hier bij mij. Gij moogt u nog zo grimmig opstellen en dreigen mij geheel ten val te brengen, ziet hier, mijn Heiland woont in mij.

63. Recitatief voor koor

Was will der Höllen Schrecken nun, Was will uns Welt und Sünde tun, da wir in Jesu Händen ruhn?

Wat kan de angst voor de hel nu doen, wat kan ons wereld en zonde doen, nu wij in Jezus handen zijn?

64. Koraal

Nun seid ihr wohl gerochen an eurer Feinde Schar,

Denn Christus hat zerbrochen, was euch zuwider war.

Tod, Teufel, Sünd und Hölle sind ganz und gar geschwächt;

Bei Gott hat seine Stelle das menschliche Geschlecht.

Nu hebt ge wel gewroken de horde vijanden;

Want Christus heeft gebroken de weerstand van het kwaad. Dood, duivel, zonde en hel zijn totaal verzwakt.

Bij God is Zijn plek van het menselijke geslacht.